ورود طلاب به حوزه‌های تخصصی؛ ضرورت‌ها و چالش‌ها
در ادامه گفت‌وگوهای تخصصی رسانه مرام در محور اخلاق اجتماعی روحانیت، حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی،مدیر سابق گروه حوزه و نظام پژوهشگاه مطالعات راهبردی حوزه و روحانیت و همچنین مدیر دبیرخانه امور معرفتی معاونت تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه طی گفتگویی تفصیلی با رسانه مرام به میزبانی حجت الاسلام ابراهیم شریفی درباره موضوع مهم فعالیت طلاب در حوزه‌های تخصصی و پیچیدگی‌های آن گفتگو کردند. حجت‌الاسلام شریفی در ابتدای این گفتگو به تحولاتی اشاره کرد که در نقش روحانیت در دنیای مدرن به وجود آمده و از تغییرات در فعالیت‌های طلاب سخن گفت و اضافه کرد بحثی که امروز به آن می‌پردازیم، به تحولاتی که در دنیای مدرن در نقش روحانیت ایجاد شده، بازمی‌گردد. در گذشته، روحانیت عمدتاً به مسائل دینی و شرعی و مسائل فردی وارد می‌شد. این ورود عمدتاً به احکام دینی و عبادات محدود بود و تنها در سطوح بالاتر، مانند مرجعیت، این روند به مسائل اجتماعی و سیاسی گسترش می‌یافت. اما امروز طلاب در بسیاری از حوزه‌های تخصصی و پیچیده وارد شده‌اند. به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند روان‌شناسی، علوم انسانی و دیگر مسائل تخصصی که به‌طور سنتی خارج از حیطه فعالیت‌های دینی بوده اند.
در این راستا، سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا ورود طلاب به این حوزه‌ها ضروری است؟ آیا یک طلبه که عمدتاً در مسائل دینی و شرعی آموزش دیده است، باید به این زمینه‌های غیرتخصصی نیز ورود پیدا کند؟
البته برخی از طلاب در این حوزه‌ها تحصیلات تخصصی دارند و با دانش کافی وارد عرصه‌های تخصصی شده‌اند، اما گاهی شاهد این هستیم که طلاب بدون تحصیلات رسمی در این زمینه‌ها، تنها با استفاده از مطالعات عمومی و شخصی وارد مباحث تخصصی شده و در رسانه‌ها و فضای مجازی به ارائه نظر می‌پردازند.
این مسئله در دو حالت مختلف نیاز به بررسی دارد:
- زمانی که طلبه ای به طور رسمی و تخصصی تحصیلاتی در یک حوزه غیر دینی گذرانده است.
- زمانی که طلبه ای تنها با مطالعات شخصی وارد این عرصه‌ها می‌شود.
مفهوم شناسی ورود غیرتخصصی و اثرات آن بر هویت روحانیت
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی، کارشناس مسائل راهبردی حوزه، در پاسخ به این پرسش‌های مهم، ابتدا به توضیح مفهوم ورود غیرتخصصی و اثرات آن بر هویت روحانیت پرداخت و گفت:
ابتدا باید صورت مسئله را به‌درستی روشن کنیم. در حقیقت، منظور از “ورود غیرتخصصی” نسبت به هویت روحانیت است. هر فردی ممکن است چندین هویت داشته باشد، مانند پدر بودن، پسر بودن، همسر بودن یا برادر بودن. این تعدد هویت‌ها امری طبیعی است. به همین صورت، یک روحانی نیز ممکن است همزمان هویت‌های مختلفی داشته باشد، به‌عنوان مثال، هم روحانی باشد، هم پزشک، هم روان‌شناس یا هم ورزشکار. هر یک از این هویت‌ها به یک تخصص خاص مرتبط است. نکته کلیدی این است که ابتدا باید مشخص شود که روحانیت به عنوان یک هویت در چه زمینه‌هایی باید وارد شود و در چه عرصه‌هایی نباید دخالت کند؟
اگر یک روحانی در یک حوزه تخصص پیدا کند، به مانند سایر متخصصان حق ورود به آن عرصه را خواهد داشت و هیچ محدودیتی برای او وجود ندارد. تنها محدودیتی که ممکن است وجود داشته باشد، آن است که ممکن است اولویت‌های دیگری در نظر گرفته شود که روحانی باید بیشتر به آنها توجه کند. اما اگر یک روحانی در زمینه‌ای غیر از تخصص‌های دینی نیز تحصیل کرده باشد و تخصص لازم را کسب کرده باشد، هیچ دلیلی برای منع ورود او به آن عرصه وجود ندارد.
در صورت دیگر، اگر یک روحانی فقط دروس حوزوی را گذرانده و هیچ تخصص دیگری را کسب نکرده باشد، نمی‌توان به‌طور نادرست این موضوع را مطرح کرد. نگاه محدود به نقش روحانیت که تنها به مسائل دینی و شرعی مربوط است، نوعی نگاه سکولاریستی به دین است. در حالی که دین اسلام دینی است که برای اداره هر دو بعد دنیا و آخرت آمده است و در این مسیر روحانی نمی‌تواند تنها به احکام عبادی و فردی پرداخته و از سایر مسائل زندگی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی غافل باشد.
حتی اگر روحانی در یک حوزه تخصصی دیگری تحصیل نکرده باشد، او همچنان به‌عنوان یک فرد مذهبی و دینی مسئول است که نسبت به مسائل اجتماعی و فرهنگی واکنش نشان دهد. زیرا در اسلام، دین و شریعت به تمام شئون زندگی انسان مربوط است و نمی‌توان آنها را از هم تفکیک کرد.
به‌عنوان مثال، یک تاجر نمی‌تواند در کسب‌وکار خود هر طور که بخواهد عمل کند و شب هنگام انتظار داشته باشد که نماز صحیحی به جا آورد. اگر کسی در امور دنیوی خود به گناه آلوده شود، نمی‌تواند ارتباط خالصانه‌ای با خدا در عبادات برقرار کند.
بنابراین، دین تنها محدود به عبادات نیست و باید در تمام شئون زندگی انسان تجلی پیدا کند. به همین دلیل، ورود طلاب به مسائل غیر دینی و تخصصی از منظر دینی نیز ضرورتی منطقی است. برای مثال، اگر زن و شوهری دچار اختلاف شوند، یک روان‌شناس می‌تواند از زاویه علمی به مسأله نگاه کند و راهکارهایی ارائه دهد، اما یک روحانی می‌تواند از منظر دینی و مذهبی، به آنها ایثار، گذشت و قناعت را توصیه کند. توصیه‌هایی که ممکن است مشکلات آنها را حل کند و در عین حال با آموزه‌های دینی سازگار باشد.
در نهایت، نباید نگاه سکولار به این موضوع داشته باشیم. تمام مسائل زندگی انسان، از جمله مسائل تخصصی، می‌تواند از جنبه‌های دینی مورد بررسی قرار گیرد. البته ورود به این حوزه‌ها باید با دقت و درک صحیح از وظایف روحانی و تخصص‌های مورد نیاز انجام شود.
ورود طلاب به حوزه‌های تخصصی: ضرورت‌ها، چالش‌ها و انتظارات جامعه از روحانیت
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی، کارشناس مسائل راهبردی حوزه، در ادامه سخنان خود به اهمیت توجه به لوازم و اقتضائات هر حوزه‌ای که روحانیت قصد ورود به آن را دارد، پرداخت و افزود: ورود به این عرصه‌ها لوازمی دارد. ما باید به اقتضائات و لوازم هر حوزه‌ای که وارد می‌شویم، پایبند باشیم. این موضوع نیازمند توضیح است که ابتدا باید ببینیم هر شأنی که وارد آن می‌شویم، چه اقتضائاتی دارد.
وی سپس به مسئله انتظارات جامعه از روحانیت در این زمینه اشاره کرد و خاطرنشان کرد: جامعه از روحانیت انتظار دارد که به این عرصه‌ها ورود کند.
وی در توضیح این مطلب گفت: من بارها با این مسئله مواجه شده‌ام. برای مثال، ما در مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، دوره‌ای داشتیم که در آن به سؤالات مردم پاسخ داده می‌شد. در نمایشگاه کتاب، این مرکز غرفه‌ای داشت و کارشناسان مختلف در آن مستقر بودند تا به مراجعان پاسخ دهند. از جمله افرادی که در این غرفه مستقر بود، یک روان‌شناس بود. یک نفر به ما اعتراض کرد و گفت: “چرا روان‌شناس شما همان حرف‌های روان‌شناسان غربی را تکرار می‌کند؟ من که این‌ها را بلدم! من می‌خواهم از یک کارشناس دینی مشاوره دینی بگیرم.”
انتظار جامعه از روحانیت: نگاه دینی به مسائل تخصصی
حجت‌الاسلام نجفی با اشاره به اعتراض این فرد و درک جامعه از این موضوع، تأکید کرد: مردم انتظار دارند مسائل را از منظر دینی بررسی کنند نه اینکه صرفاً به تکرار آموزه‌های غربی بسنده شود. وی ادامه داد: این نشان می‌دهد که جامعه از ما انتظار دارد که از منظر دینی به این مسائل ورود کنیم. مردم نمی‌خواهند همان حرف‌هایی که در روان‌شناسی غربی مطرح می‌شود را از ما بشنوند؛ بلکه انتظار دارند که نگاه دینی به مسائل داشته باشیم.
وی همچنین به لزوم آگاهی و تخصص روحانیت در حوزه‌های مختلف اشاره کرد و بیان داشت: بنابراین، یک روحانی اگر بخواهد در این عرصه‌ها ورود کند، باید هم به اقتضائات تخصصی آن حوزه آشنا باشد و هم نگاه دینی خود را حفظ کند. مردم از روحانیت انتظار دارند که مشاوره دینی ارائه دهند، نه اینکه تکرار آموزه‌های غربی باشد!
ورود طلاب به عرصه‌های تخصصی: ضرورت زمینه‌سازی و تخصصی شدن
حجت‌الاسلام نجفی در ادامه به ضرورت کسب تخصص همراه با زمینه دینی توسط طلاب برای ورود به این حوزه‌ها پرداخت و گفت: ورود طلاب به این عرصه‌ها باید با زمینه دینی همراه باشد. به عنوان مثال، من یک‌بار سوار ماشین شدم. نیمه‌شب بود و داشتم به طرف حرم می‌رفتم. راننده پیرمردی بود که جای پدربزرگ من بود. تا نشستم، شروع کرد به بیان مشکلات زناشویی‌اش و اختلافاتی که با همسرش داشت. من خودم مجرد بودم و تعجب کردم که از من چه انتظاری دارد! اما این نشان می‌دهد که مردم از لباس روحانیت انتظار دارند که بتوانند به مسائلشان از منظر دینی پاسخ دهند.
وی افزود: اگر مردم می‌خواهند زندگی دینی داشته باشند، طبیعی است که انتظار دارند از یک روحانی مشاوره بگیرند. این مشاوره فقط به مسائل اخلاقی یا عبادی محدود نمی‌شود؛ بلکه ممکن است در حوزه‌های دیگر مثل پزشکی یا روان‌شناسی هم از ما انتظار داشته باشند!
حضور روحانیت در عرصه طب و چالش‌های آن
یکی از حوزه‌های مهمی که ورود روحانیت به آن چالش‌های خاص خود را داشته است، طب و به ویژه طب سنتی است؛ حجت‌الاسلام نجفی با اشاره به مسائل اخیر در این زمینه گفت: در حوزه طب هم این مسئله وجود دارد. الان یک نزاع جدی در این زمینه هست. در هر حوزه‌ای ممکن است مشکلات و آسیب‌هایی باشد؛ اما نباید به این دلیل که گروهی مخالف هستند یا ما را قبول ندارند، آن حوزه را به‌طور کامل رها کنیم و به طرف مقابل واگذار کنیم.
وی به منازعات درباره طب سنتی اشاره کرد و افزود: برای مثال، در همین مسئله طب سنتی که اخیراً مطرح شده، این موضوع را به یک نزاع تبدیل کردند. تا جایی که در مقطعی، وزیر بهداشت با یک اتوبوس خبرنگار به قم آمد و سراغ دو نفر از مراجع رفت تا از زبان آنها عبارتی علیه ورود روحانیت به طب سنتی بشنود. در مورد مرجع اول، به نتیجه‌ای که می‌خواستند نرسیدند. اما از مرجع دوم، چند جمله مطابق میلشان شنیدند و آن را به‌طور گسترده منتشر کردند، روز بعد هم آن مرجع آن سخنان را تکذیب کرد!
تلاش‌های بیرونی برای محدود کردن ورود روحانیت به عرصه‌های تخصصی
حجت‌الاسلام نجفی در ادامه بیان کرد: این نشان می‌دهد که مسئله ورود طلاب به حوزه‌های تخصصی نه‌تنها مسئله‌ای درون‌حوزوی است، بلکه از بیرون هم تلاش می‌شود تا ورود روحانیت به این عرصه‌ها محدود شود. در حالی که دین اسلام برای همه ابعاد زندگی برنامه دارد و روحانیت نمی‌تواند خود را از این مسائل کنار بکشد.
ورود منطقی روحانیت به عرصه‌های تخصصی ضروری است
کارشناس مسائل راهبردی حوزه، در سخنانی با اشاره به ضرورت ورود آگاهانه و منطقی روحانیت به عرصه‌های تخصصی و اجتماعی، بیان کرد: ما با یک طرف مقابل مواجه هستیم که هرکدام تخصص خود را داریم. در این فرآیند ممکن است تعارض منافع یا اختلاف نظر پیش آید و طرف مقابل تلاش می‌کند ما را از عرصه کنار بزند. در چنین شرایطی، باید سوال کرد آیا باید فوراً تسلیم شویم و بگوییم این حوزه تخصص ما نیست؟ قطعاً خیر. باید به‌طور منطقی و با دقت، مسیر ورود خود را مشخص کنیم.
وی افزود: ورود نادرست به برخی حوزه‌ها از جمله طب سنتی ممکن است به مشکلاتی منجر شود، اما نباید این مسائل نادر به‌طور کلی به عنوان یک مانع برای ورود روحانیت به این عرصه‌ها در نظر گرفته شود. ما باید مسیر صحیح را شفاف‌سازی کنیم و به‌جای نادیده گرفتن تمام حوزه‌ها، به دنبال ساماندهی ورود روحانیت در این زمینه‌ها باشیم.
تأکید بر لزوم ساماندهی و تشخیص صلاحیت‌ها
حجت‌الاسلام والمسلمین نجفی در ادامه با اشاره به ورود برخی افراد به حوزه‌هایی که ممکن است به‌دلیل نداشتن صلاحیت‌های لازم مشکلاتی ایجاد کنند، گفت: در زمینه طب سنتی، اگرچه مواردی از سوءاستفاده وجود دارد، باید توجه کنیم که چنین مشکلاتی در پزشکی مدرن نیز مشاهده می‌شود. باید تشخیص دهیم که کدام ورود درست است و کدام نادرست.
چالش اصلی ما این است که هنوز اصل ورود به این عرصه‌ها را به‌طور کامل نپذیرفته‌ایم. اگر این اصل پذیرفته شود، مرحله بعدی تعیین ضوابط و چارچوب‌های مشخص برای ورود است. برای مثال، بررسی اینکه فرد مدرک معتبر دارد یا ندارد.
وی ادامه داد: ورود روحانیت به این عرصه‌ها باید به رسمیت شناخته شود. به‌ویژه در حوزه‌هایی که این ورود مفید و گسترده بوده است. مردم از این ورود بهره‌مند شده‌اند و انتظار دارند که این مسیر ادامه پیدا کند. وقتی این ورود به رسمیت شناخته شود، ساماندهی هم به‌طور طبیعی انجام خواهد شد و مشکلات نیز به شکل نظام‌مند کنترل می‌شود.
اختلاف نظر میان بزرگان حوزه درباره طب اسلامی و چالش‌های آن
حجت‌الاسلام شریفی به عنوان میزبان این گفتگو به اختلافات مبنایی میان بزرگان حوزه اشاره کرد و گفت: برخی از بزرگان معتقدند که در روایات هیچ اشاره‌ای به “طب سنتی” یا “طب اسلامی” نداریم و این روایات محدودند و حتی برخی از آنها از نظر قوت روایی محل تردید هستند. این اختلافات باعث ایجاد تنش‌هایی در میان طلاب و روحانیون شده است.
وی در ادامه با اشاره به چالش‌های ناشی از این اختلاف نظرها افزود: یکی از مشکلات حوزه این است که هیچ‌گاه سخنگوی واحدی نداشته است. شاید برخی این مسأله را به‌عنوان یک مزیت قلمداد کنند، چون مانع از بسته شدن مسیر تفکر و اجتهاد می‌شود، اما مشکل اینجاست که در مواقع ضروری، موضع رسمی حوزه به‌وضوح مشخص نیست. این مسئله باعث سردرگمی و سوءاستفاده می‌شود.
دبیر این گفتگو همچنین به ضرورت ایجاد سازوکاری برای بیان مواضع رسمی حوزه اشاره کرد و گفت: اگر یک سیاستمدار یا یک اقتصاددان نظر خاصی را بیان کند، این نظر به نام شخص او ثبت می‌شود. اما اگر یک امام جمعه یا روحانی نکته‌ای را مطرح کند، گاهی این نظر به‌طور غیررسمی به نام کل حوزه یا روحانیت ثبت می‌شود. این امر باعث سردرگمی می‌شود و می‌توان از آن سوءاستفاده کرد. بنابراین، به نظر من ایجاد یک سخنگوی رسمی یا نهاد برای اعلام مواضع رسمی حوزه امری ضروری است.
عضو شورای سردبیری رسانه مرام در پایان تأکید کرد که هرچند اختلاف نظرها در حوزه می‌تواند باعث تنوع فکری و علمی شود، اما برای جلوگیری از سوءتفاهمات و جهت‌دهی صحیح به مباحث دینی و اجتماعی، باید یک سازوکار منسجم برای بیان مواضع رسمی حوزه ایجاد شود.
گفت‌وگو و مناظره علمی موجب شکل‌گیری وحدت نظر در حوزه
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی، کارشناس مسائل راهبردی حوزه، در ادامه سخنان خود درباره اختلاف نظر در حوزه و ضرورت طرح مسائل علمی به‌صورت آزاد و منظم، بیان کرد: در ابتدای طرح یک مسئله، طبیعی است که اقوال مختلف و گاهاً مخالف با هم مطرح شود. اما بعد از مدتی، با مطرح شدن این اقوال و مشخص شدن تعارضات آنها، در فضای علمی، نظری که دلایل قوی‌تری دارد، در جمع علمی و جامعه پذیرفته می‌شود.
وی افزود: این فرآیند باید به‌صورت علمی و طبیعی طی شود؛ این‌طور نیست که از بالا ابلاغ شود و به‌صورت دستوری همه را ملزم کنند که به یک نظر واحد برسند. در حقیقت، این موضوع باید از مسیر گفت‌وگو، بحث و مناظره حل شود. اگر فردی معتقد است که در مورد “طب اسلامی” حدیثی نداریم و در مقابل، شخص دیگری استدلال می‌کند که احادیثی در این زمینه داریم، این دو دیدگاه باید در فضای علمی با هم مناظره کنند. در این فرایند، دلایل قوی‌تر غالب خواهد شد و به‌مرور، نظر واحد در جامعه علمی شکل می‌گیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین نجفی تأکید کرد: گفت‌وگوی متکثر و متعدد، موجب می‌شود مسئله مورد توجه قرار گیرد و به آن پرداخته شود. این مسیر، مسیری طبیعی در نظام علمی است و اگر به‌درستی مدیریت شود، به وحدت نظر خواهد انجامید.
ایجاد فضای گفت‌وگو و تأسیس مراکز تخصصی برای طلاب
حجت‌الاسلام شریفی در ادامه به پیشنهاد حجت‌الاسلام نجفی درباره ایجاد فضای گفت‌وگو در مسائل تخصصی اشاره کرد و افزود: پیشنهادی که از سوی شما مطرح شد، به نظرم پیشنهاد بسیار خوبی است. باید حداقل در موضوعاتی که در آنها اشتراک‌نظر زیادی وجود دارد یا در مواردی که اختلافات چندانی نداریم، باب گفت‌وگو درباره این مسائل را باز کنیم. این فضای گفت‌وگو باید به‌طور سازمان‌یافته و علمی شکل بگیرد.
وی همچنین به ضرورت تأسیس مراکز تخصصی برای طلاب در حوزه‌های مختلف اشاره کرد و گفت: آن بزرگوارانی که مسئول برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی هستند، باید این فضا را فراهم کنند که طرفداران هر نظریه در کنار هم جمع شوند، با یکدیگر گفت‌وگو کنند و استدلال‌های خود را مطرح نمایند. حتی اگر به این نتیجه رسیدیم که ورود طلاب به این عرصه‌ها امری ضروری است، باید به سمت تأسیس مراکز تخصصی برویم.
میزبان این گفتگو ادامه داد: اخیراً در موضوعاتی مثل هوش مصنوعی این اتفاق افتاده است و چند مرکز مینیمال راه‌اندازی شده‌اند که آموزش‌های لازم را برای طلاب در این زمینه‌ها فراهم می‌کنند. این روند باید ادامه پیدا کند تا طلاب در زمینه‌های جدید و مهم اجتماعی و علمی آموزش‌های تخصصی ببینند.
وی با تأکید بر ضرورت ساماندهی این ورودها، افزود: با این حال، در حال حاضر ورود طلاب به عرصه‌های مختلف کمی بدون معیار است. این ورودها باید با ارائه معیارها و پارامترهای مشخص ساماندهی شوند. باید ضابطه‌مند عمل کنیم و دقیقاً مشخص نماییم که ورود طلاب به چه عرصه‌هایی تخصصی محسوب می‌شود و در چه عرصه‌هایی ورود غیرتخصصی است. این رویکرد باعث می‌شود که نقش روحانیت در جامعه، هم شفاف‌تر و هم مؤثرتر باشد.
معیار اصلی ورود طلاب به عرصه‌ها، اقامه دین است
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی در سخنان خود درباره معیار ورود طلاب به عرصه‌های مختلف گفت: اگر بخواهیم مشخص کنیم که طلاب در چه عرصه‌هایی باید ورود کنند، ابتدا باید مرتبط بودن این عرصه‌ها با رسالت اصلی روحانیت را تعریف کنیم. به نظر من، معیار اصلی این است که رسالت اصلی ما به عنوان طلبه، اقامه دین است. بنابراین، طلاب باید به عرصه‌هایی وارد شوند که به تحقق این رسالت کمک کند و در راستای آن باشد.
وی افزود: ورود طلاب به عرصه‌های تخصصی باید مبتنی بر این اصول باشد که هم در راستای خدمت به مردم و هم در جهت ارتقاء جامعه دینی و فرهنگی باشد. باید فضاهایی ایجاد کنیم که طلاب در آنها به‌طور تخصصی تربیت شوند و در نهایت، این تخصص‌ها به خدمت‌گذاری بهتر و بیشتر به جامعه دینی و اجتماعی منجر شود.
معیار اقامه دین در ورود طلاب به عرصه‌های مختلف
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی، در ادامه سخنان خود در مورد اولویت‌بندی عرصه‌های تخصصی برای طلاب، اظهار داشت: اگر انجام کاری باعث احیای دین و برپایی ارزش‌های دینی در جامعه شود، آن عرصه به عنوان یک عرصه تخصصی برای روحانیت محسوب می‌شود. طبیعتاً عرصه‌های زیادی وجود دارد که باید در آنها اقدامی صورت بگیرد تا دین اقامه شود. بنابراین، اولین گام این است که میان این عرصه‌ها اولویت‌بندی کنیم.
وی افزود: برای مثال، اگر بخواهیم عرصه تبلیغ را بررسی کنیم، ممکن است تبلیغ را صرفاً در منبر نبینیم. امروز رسانه‌ها نقش جدی در تبلیغ دارند. اگر یک طلبه به این نتیجه برسد که می‌تواند با استفاده از سبک جدید در برنامه‌سازی، نگاه متفاوت به رسانه یا نگارش فیلم‌نامه، پیام دینی را بهتر منتقل کند، ممکن است ورود مستقیم او به این عرصه ضروری شود.
ضرورت ورود طلاب به عرصه‌های ضروری
این پژوهشگر حوزوی ادامه داد: گاهی ممکن است کار در یک حوزه متوقف بماند و اگر طلبه‌ای در آن عرصه ورود نکند، فعالیت موردنظر انجام نشود. در چنین شرایطی، ورود طلبه به این عرصه توجیه‌پذیر است. اما نکته مهم‌تر این است که روحانیت باید نقش راهبرانه و هدایتگر داشته باشد.
وی با تأکید بر اهمیت هدایت طلاب به عرصه‌های مختلف، گفت: اینکه یک طلبه به‌عنوان شخص وارد عرصه‌ای شود، یک سطح از ورود است. اما زمانی که طلبه بتواند با ورود خود، عده زیادی از دیگر طلاب یا مجموعه‌ای از فعالان دینی را به آن عرصه هدایت کند و آنان را به فعالیت وادارد، این ورود ارزشمندتر است.
سه رسالت اصلی
حجت‌الاسلام والمسلمین نجفی با اشاره به سه رسالت اصلی که مقام معظم رهبری بر آنها تأکید داشته‌اند، خاطرنشان کرد: در سه رسالت اصلی که مقام معظم رهبری بر آنها تأکید داشته‌اند، یعنی تبلیغ و ترویج دین، خدمات اجتماعی، و حفظ هویت دینی جامعه، طلبه‌ای ممکن است خود به‌عنوان یک عنصر جهادی وارد میدان شود و فعالیتی انجام دهد. اما اگر بتواند دیگران را به این عرصه هدایت کند و موجی از فعالیت جهادی را شکل دهد، این نقش بسیار مؤثرتر است.
حجت‌الاسلام والمسلمین شریفی نیز در ادامه به بحث اقامه دین در عرصه‌های مختلف اشاره کرد و گفت: در واقع، باید این موضوع را با دقت بیشتری بررسی کنیم. بعضی از طلاب ممکن است وارد زمینه‌هایی مانند تجارت و کسب‌وکار شوند و تصور کنند که چون این کار را برای کمک به مردم انجام می‌دهند، این به نوعی اقامه دین است. به عنوان مثال، کسی که سوپرمارکت راه می‌اندازد و ادعا می‌کند که چون قیمت‌ها را مناسب‌تر و کیفیت را بهتر ارائه می‌دهد، از این طریق به مردم خدمت می‌کند و این را به عنوان نوعی اقامه دین مطرح می‌کند.
وی تأکید کرد: اما این تعبیر دقیقاً درست نیست. اقامه دین در مفهوم واقعی‌اش به معنای ترویج و پیاده‌سازی اصول و ارزش‌های دینی در همه عرصه‌های زندگی است، نه صرفاً انجام کارهایی که به نظر خود شخص مفید است. به عبارت دیگر، کارهای اقتصادی و اجتماعی می‌توانند در جهت خدمت به مردم باشند، اما این باید با هدف اصلی اقامه دین و ارتقاء ارزش‌های دینی انجام شود، نه فقط برای تأمین منافع فردی یا بهره‌برداری اقتصادی؛ نظر شما در این باره چیست؟
اولویت‌بندی در ورود طلاب به عرصه‌های تخصصی
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی در پاسخ درباره اهمیت اولویت‌بندی در ورود طلاب به عرصه‌های مختلف اظهار داشت: این معیارها و اولویت‌ها باید با دقت بررسی شوند. فرض کنید یک طلبه وارد عرصه‌ای می‌شود که تخصص و جایگاه اصلی او نیست. در این صورت هم خود شخص متوجه می‌شود که این زمینه خاص برای او مناسب نیست و هم جامعه این را درک می‌کند. به عبارت دیگر، اگر یک طلبه در یک حوزه‌ای که تخصص ندارد وارد شود، ممکن است آن حوزه به اندازه کافی مؤثر نباشد و کاری که انجام می‌دهد، در مقایسه با کارهای بزرگ‌تر و تاثیرگذارتر، کم‌اثر یا بی‌فایده باشد.
وی افزود: بنابراین، مهم است که این اولویت‌ها را در نظر بگیریم و به‌جای دلخوش شدن به اثرات کوچک و کوتاه‌مدت، به سراغ کارهای بزرگ‌تر و مؤثرتر برویم. ورود به عرصه‌هایی که تأثیر بیشتری دارند و مرتبط با اقامه دین و اهداف دینی هستند، باید در اولویت قرار گیرد. این اولویت‌بندی به طلبه کمک می‌کند تا در مسیر درست و مؤثرتر حرکت کند.
ورود به ریشه‌های مشکلات جامعه
کارشناس مسائل راهبردی حوزه، در ادامه نشست به بررسی نگرانی‌های مطرح‌شده در خصوص تغییرات در رسالت‌های روحانیت و چالش‌های ورود طلاب به عرصه‌های مختلف پرداخت. وی با اشاره به انتقادات مطرح‌شده در خصوص فاصله گرفتن طلاب از امور خیریه و ورود به حوزه‌های جدید، بیان کرد: تعابیری که از بزرگان در نجف نقل شده است (مبنی بر اینکه طلاب در ایران از امور خیریه و خدمات اجتماعی فاصله گرفته اند.)، به نظر من دارای اشکالات جدی است. به عنوان مثال، فرض کنید یک خیریه دو فرد فقیر را تحت پوشش خود قرار دهد و به آنها کمک کند، این فعالیت درست است، اما اگر ما به جای این کار، به سراغ ریشه‌های فساد اقتصادی برویم که هر روز فقیر جدیدی می‌سازد، این ورود به مراتب مؤثرتر و مناسب‌تر است.
وی ادامه داد: اگر ما به مسئله فساد و مشکلات اصلی که جامعه را تحت فشار قرار می‌دهد، ورود نکنیم و فقط به موارد کوچک و سطحی بپردازیم، طبیعتاً تأثیرگذاری ما محدود خواهد بود. وقتی که وارد مسائل اساسی و ریشه‌ای شویم، ممکن است سر و صدایی به راه بیفتد و برخی معترض شوند، ولی این کار نیاز است تا جامعه اصلاح شود وگرنه فساد و مشکلات همیشگی خواهند بود.
نقش طلاب در حفظ رسالت‌های دینی
حجت‌الاسلام والمسلمین نجفی در ادامه با اشاره به اینکه ممکن است برخی افراد فکر کنند که طلاب از وظایف اصلی خود باز مانده‌اند، تصریح کرد: واقعاً نمی‌توان گفت که طلاب از رسالت اصلی خود دور شده‌اند. طلاب در حوزه‌های مختلف مشغول به انجام وظایف دینی خود هستند. برخی در منبرها، برخی در رسانه‌ها، برخی در تولید علم و برخی دیگر در فعالیت‌های مختلف دینی مشغول‌اند. این‌ها همه بخشی از رسالت‌های روحانیت است.
وی همچنین به نقش رسانه‌ها در بزرگ‌نمایی برخی نمونه‌ها اشاره کرد و گفت: رسانه‌ها ممکن است نمونه‌های نادر از طلاب را نشان دهند که به شیوه‌ای متفاوت عمل می‌کنند، اما باید توجه داشت که این نمونه‌ها در مقایسه با ده‌ها هزار طلبه که رسالت خود را به‌درستی انجام می‌دهند، عددی محسوب نمی‌شوند. ممکن است برخی برداشت‌های اشتباه از این موضوع صورت گیرد.
حجت‌الاسلام نجفی در نهایت بیان کرد: نمی‌توان گفت که روحانیت از وظیفه خود باز مانده است. البته ممکن است شیوه‌ها و ابزارهایی که استفاده می‌کنیم متفاوت باشد و شاید با روش‌های نوین بتوانیم کارهای خود را پرثمرتر انجام دهیم. این مسئله قابل بحث است، ولی در مجموع روحانیت همچنان بر انجام وظایف خود پایبند است.
وی افزود: برای ورود به عرصه‌های مختلف، باید شرایط خاصی در نظر گرفته شود. به ویژه زمانی که از شما به عنوان یک فرد دینی انتظار دارند مشاوره‌هایی در زمینه‌های مختلف، از جمله مسائل زناشویی، ارائه دهید. همچنین در توصیه‌هایی برای سبک زندگی، حتی در برخی احادیث به نحوه غذا خوردن اشاره شده که می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌ها کمک کند.
لزوم تغییر در متون درسی حوزه
حجت‌الاسلام والمسلمین نجفی ادامه داد: این موضوعات در احادیث ما وجود دارند و لازم است که این مباحث در دروس رسمی گنجانده شوند. مشکل اصلی از اینجا آغاز می‌شود که دوره تحصیل کوتاه‌تر شده است و در حال حاضر بیشتر بر ابزارهای اجتهاد متمرکز است. طلاب دیگر فرصت کافی برای آشنایی با متون اصلی دین را ندارند و باید دروس حوزه تغییر کند.
وی همچنین به ضرورت آشنایی طلاب با کتاب‌های مشاوره و روایات مربوط به مسائل مختلف زندگی اشاره کرد و گفت: این مباحث باید در دروس رسمی گنجانده شوند. طلاب باید از ابتدا با متون اصلی دینی آشنا شوند و با نسخه‌هایی که دین برای مسائل مختلف زندگی ارائه کرده است، آشنایی پیدا کنند.
تقسیم‌بندی مسیر تحصیلی حوزویان
حجت‌الاسلام شریفی در ادامه به مسئله تقسیم‌بندی مسیر تحصیلی حوزویان پرداخت و اظهار داشت: مسیر تحصیلی حوزویان به دو بخش تقسیم می‌شود؛ یک بخش عمومی و یک بخش تخصصی. کسانی که وارد دالان‌های عمومی حوزه می‌شوند، به خواندن رسائل، مقاصد، لمعه، اصول فقه و دیگر دروس عمومی می‌پردازند. این مسیر، مسیر عمومی حوزوی است.
وی ادامه داد: اما کسانی که قصد دارند وارد تخصص‌های خاصی شوند، باید با منابع و روایات خاص مرتبط با موضوعات تخصصی آشنا شوند. در واقع، آنها با دستاوردهای علمی خاصی که مربوط به هر یک از مسائل تخصصی است، وارد می‌شوند و به تحصیل در این زمینه‌ها می‌پردازند.
حجت الاسلام نجفی در همین زمینه گفت: قاعده کلی در این موضوع درست است. وقتی دوره عمومی طولانی می‌شود و فرصت کافی برای ورود به تخصیص‌ها باقی نمی‌ماند، این خود یک مشکل است. همچنین، وقتی وارد یک عرصه تخصصی می‌شویم، تخصیص‌ها بسیار متعدد می‌شود. در این شرایط، باید یک سطح عمومی از انواع تخصیص‌ها داشته باشیم. چون مردم در مسائل مختلف به ما مراجعه می‌کنند، باید احاطه نسبی به عرصه‌های مختلف داشته باشیم. ممکن است در یک عرصه خاص تسلط بیشتری پیدا کنیم، اما این جامعیت و احاطه را در دروس رسمی و حوزه‌ها، به‌ویژه در سال‌های اولیه مشاهده نمی‌کنیم.
وی افزود: من طلبه باید نگاه جامع و شناخت دقیقی از ابعاد مختلف زندگی دینی و روایات دینی کسب کنم، ولی این امکان در حال حاضر وجود ندارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی در ادامه گفت: گاهی وقت‌ها مردم از یک فرد متخصص در یک حوزه خاص توقع دارند که به مسائل غیرتخصصی وارد نشود. اما اگر در موقعیتی قرار بگیریم که مردم از ما توقع دارند، باید به آنها بگوییم “نمی‌دانم” یا باید به دنبال کسب دانش لازم برای پاسخگویی باشیم؟ وی افزود: من معتقدم که باید دانش خود را متناسب با توقعات مشروع و مقبول مردم گسترش دهیم و در صورت لزوم، این دانش را به آنها منتقل کنیم.
مشکلات منزلتی برخی روحانیون و ضرورت حفظ جایگاه دینی
وحید نجفی در ادامه به یکی از مشکلات اساسی اشاره کرد و گفت: بعضی از آقایان به دلیل احساس عدم احترام از سوی مردم، به دنبال کسب منزلت از طریق راه‌های دیگری هستند. ممکن است به عنوان دکتر یا حتی پزشک، با لباس روحانیت وارد عرصه پزشکی شوند یا در عرصه‌های دیگر مانند ورزش یا تجارت حضور یابند. این مسائل نشان‌دهنده یک مشکل منزلتی است. برخی از روحانیون به دلیل اینکه نتواسته‌اند توقعات مردم از آنها را در زمینه معنویت و هدایت زندگی برآورده کنند، به فکر پیدا کردن راه‌های دیگری برای جلب احترام هستند. اما حقیقت این است که مردم به اینگونه کارها احترام نخواهند گذاشت و این نوع جلب منزلت دیگر تاثیرگذار نیست.
وی ادامه داد: امروزه اگر روحانی با لباس خود باشد و به وظایف دینی و اجتماعی خود عمل کند، منزلت واقعی خود را به دست می‌آورد. شخصیت‌های برجسته‌ای مانند آیت‌الله بهجت و مقام معظم رهبری بهترین مثال‌ها هستند که منزلت خود را از انجام صحیح مسئولیت‌هایشان به دست آورده‌اند.
توجه به هویت روحانی و خطر جلب توجه از طریق توانمندی‌های غیرمرتبط
حجت‌الاسلام شریفی در ادامه این بحث به هویت روحانی اشاره کرد و گفت: این مسئله به نوعی به هویت روحانی برمی‌گردد که می‌خواهد بر اساس توانایی‌های خود شناخته شود، اما گاهی دیده می‌شود که برخی به دنبال جلب توجه از طریق توانمندی‌های غیرمرتبط می‌روند. به عنوان مثال، ممکن است تمرکز خود را روی مهارت‌های جسمانی یا ورزشی بگذارند که در واقع نقشی در هویت اصلی آنها ندارد.
وی تاکید کرد: این نوع اشتباهات در رسانه‌ها هم تقویت می‌شود، چرا که رسانه‌ها معمولاً موارد نادر و هیجان‌انگیز را بزرگ می‌کنند. این امر به گونه‌ای است که ممکن است برخی به جای انجام کارهای ارزشمند و موثر، به فکر انجام کارهای غلط و انتشار آن برای جلب توجه باشند. حتی اگر این افراد به شهرت برسند، باید از خود بپرسند که این شهرت چه کمکی به اهداف واقعی آنها خواهد کرد.
به عنوان مثال، برخی از علمای ما توصیه کرده‌اند که انسان‌ها باید از امام جواد (علیه‌السلام) بهره‌برداری کنند. اما اینکه ما برای ترویج این توصیه، کلیپ‌هایی بسازیم که در آن با آتش بازی کنیم یا به شکلی جلوه دهیم که به نظر می‌رسد هدف این است که مردم از بلاها و مصیبت‌ها دور باشند، و در همین حال، اعلام کنیم که این محصول را تخفیف داده‌ایم و برای تبلیغ آن شرایط خاصی گذاشته‌ایم، به نظر می‌رسد که حتی اگر هدف درستی در پشت این کارها باشد، اما به بدترین شکل و به بدترین صورت ممکن در حال انجام است.
حساسیت اجتماعی نشان‌دهنده سلامت جامعه است
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی در این گفتگو اظهار داشت: من فکر می‌کنم این قضیه از یک جهت مثبت است. زمانی که یک خطای چنین بزرگی رخ می‌دهد، می‌بینید که ذهن‌ها به شدت به آن جلب می‌شود و حساسیت‌ها بالا می‌رود. اگر نسبت به این مسئله حساسیت وجود نداشت، آن‌وقت باید نگران می‌شدیم. بزرگان باید نگران می‌شدند که چرا هیچ‌گونه حساسیتی در برابر چنین مسئله‌ای وجود ندارد. اما وقتی یک نفر چنین اشتباهی مرتکب می‌شود، همه نسبت به آن حساس می‌شوند و به نوعی آن را تقبیح می‌کنند. این نشان می‌دهد که شرایط جامعه خوب است، چرا که همه آن را تقبیح می‌کنند. درست است که یک نفر خطا کرده، اما همه می‌دانند که این راه درست نیست و همه این را نمی‌پذیرند.
هنجارشکنی در رفتارهای روحانیون
حجت‌الاسلام شریفی ادامه داد: اما آیا این هنجارشکنی نیست که حالا روحانی‌ای به راحتی اعلام کند که من آهنگ رپ گوش می‌کنم؟ این کار در طولانی‌مدت می‌تواند باعث شود که افراد دیگر هم چنین رفتارهایی را در پیش بگیرند. در نتیجه، به نظر می‌رسد که این نوع هنجارشکنی‌ها می‌تواند مقدمه‌ای برای سخت‌تر شدن کار برای قشر جوان متعهد و مؤمن باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی پاسخ داد: هنجارشکنی هست، اما مهم راه مواجهه با آن است. روحانیت در طول تاریخ نظارت مردمی داشته است. وقتی امام جماعت یک مسجد می‌شود، مردم بر او نظارت می‌کنند. اگر آنها او را قبول داشته باشند، پشت سرش نماز می‌خوانند، و اگر خطایی از او ببینند، پشت سرش نماز نمی‌خوانند. در دین ما، می‌خواهیم اصول عامه را رشد دهیم. خود نمازخوان باید مراقب باشد که آیا امام جماعت عدالت دارد یا خیر. بنابراین، به جای برخورد با فرد، باید اصول عامه را ارتقا دهیم و به جامعه کمک کنیم که متوجه شود که این رفتارها کار نادرست است و از آن پرهیز کند.
نظارت عمومی بر روحانیت در جمهوری اسلامی
حجت‌الاسلام شریفی پرسید: با توجه به این نظارت مردمی که فرمودید، در ساختار حکومتی که جمهوری اسلامی است، آیا این نظارت عمومی مردم بر روحانیت هنوز برقرار است؟
حجت‌الاسلام وحید نجفی پاسخ داد: بله، اما باید درصد آن را بررسی کرد. شما باید درصد بالایی از نظارت مردمی بر روحانیت را شاهد باشید، اما یک بخش کوچکی از این نظارت باید خارج از این حوزه باشد، جایی که برخورد قضایی، تنبیه یا مجازات نیاز است. طبیعتا این بخش به حکومت مربوط می‌شود، چرا که حکومت می‌تواند فردی را زندانی کند. اما اکثریت نظارت بر روحانیت باید نظارت مردمی باشد.
توجه به توقعات جامعه در ورود به عرصه‌ها
آقای شریفی در ادامه پرسید به نظر شما، طلبه‌ها برای ورود به یک عرصه باید چه مراحلی را طی کنند؟ اولین قدم این است که باید دانش مربوطه را اخذ کرده باشند و در راستای اقامه دین، اهم و مهم را بشناسند. اما نوع ورود نیز متفاوت است. به نظر شما معیار و پارامترهای ورود به عرصه‌ها باید چه باشد؟
وحید نجفی پاسخ داد: یک چیزی که باید مطرح شود، توقع جامعه است. اگر جامعه از من توقع نداشته باشد که وارد یک عرصه شوم، حتی اگر برایم لازم باشد که وارد آن شوم، باید ابتدا مقدمات ورود را فراهم کنم. در جایی که این ورود به شدت در معرض توجه است، ابتدا نباید وارد شوم. باید ابتدا جامعه به بلوغ برسد و به این درک برسد که ورود من به این عرصه شایسته است. پس از این مرحله، می‌توانم وارد آن شوم.
نیاز به بلوغ جامعه در عرصه‌های تخصصی
حجت‌الاسلام شریفی پرسید: اگر مثالی برای روشن‌تر شدن فرمایش شما دارید، بسیار مفید خواهد بود. مثلا در عرصه‌ای که به نظر شما نیاز به این بلوغ از جانب جامعه دارد، این اقتضا یا حوزه تخصصی باید چگونه شکل بگیرد؟
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی پاسخ داد: فرض کنید من با لباس روحانیت در زمینه تخصصی فیلمسازی صحبت کنم. این کار رسالت من نیست و اولویت من نیست، اما اگر جامعه در این زمینه به من گوش نمی‌دهد، چرا باید من این حرف را بزنم؟ فرض کنید که من سال‌ها در این زمینه تحصیل کرده‌ام و در این عرصه تجربه دارم، اما اگر جامعه هنوز آمادگی ندارد که حرف من را در این زمینه بپذیرد، باید صبر کنم. باید ابتدا پذیرش جامعه برای این نوع سخنان فراهم شود. در این عرصه، عرف نقش جدی دارد. به عنوان مثال، در بحث روان‌شناسی، ممکن است نیاز به طرح مسائل زناشویی باشد، اما باید عرف را در نظر گرفت که چه مسائلی را در چه محیطی باید مطرح کرد. آیا می‌توان همه مسائل را در رسانه‌های عمومی مطرح کرد؟ ممکن است برخی مسائل تنها در محیط‌های خصوصی مطرح شود. برای مثال، اگر ما احادیثی را ترجمه کرده و در یک موقعیت عمومی مطرح کنیم، ممکن است در برخی موارد پذیرش نداشته باشد، اما در یک محیط خصوصی قابل طرح است.
نظارت روحانیت بر حکومت و ضرورت بازگشت به جایگاه نظارتی
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی در پاسخ به سوال حجت‌الاسلام شریفی درباره نقد روحانیت و نظام توسط خود روحانیت نیز اظهار داشت: متاسفانه این مسائل به درستی مورد توجه قرار نگرفته‌اند. اگر اجازه دهید، من موضوع را به صورت کلی‌تر مطرح می‌کنم. گاهی بحث را از منظر فردی نگاه می‌کنیم، اما گاهی هم می‌توانیم این مسئله را از منظر نهادی و صنفی بررسی کنیم. در گذشته، همیشه مسئله نظارت روحانیت بر حکومت مطرح بوده است. روحانیت وظایفی در تعامل با نظام دارد که مهم‌ترین آنها نظارت بر حکومت است. این مسئله حتی در حکومت‌های غیر دینی هم مطرح بوده و در حال حاضر هم می‌تواند ادامه یابد. متاسفانه این بحث به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است. برای مثال، برخی نظریه‌پردازان ما در این مورد اشتباهاتی مرتکب شده‌اند. برای نمونه، یکی از آقایان گفته بود که روحانیت در دو جایگاه مختلف قرار دارد: یکی در جایگاه نظارت و دیگری در جایگاه تصدی. اما این دو جایگاه با هم منافاتی ندارند. روحانیت در دوران حکومت دینی و حتی در شرایطی که روحانیون در حکومت حضور دارند، باید مسئولیت نظارتی خود بر حکومت را داشته باشند.
وی ادامه داد: در مورد تاریخ‌نگاری این موضوع، می‌توانیم بگوییم که پس از انقلاب چه اتفاقاتی رخ داده که اکنون به اینجا رسیده‌ایم. به عنوان مثال، در ابتدا پس از انقلاب، بحثی وجود داشت که آیا در اسلام، ثروت زیاد مجاز است یا نه؟ جامعه مدرسین در مقابل این دیدگاه ایستاد و توضیح داد که نگاه اسلام به این مسئله به این شکل نیست. اما در همین راستا، جامعه مدرسین با فشارهایی روبه‌رو شد که باعث شد حتی شبنامه علیه این گروه منتشر شود و مجبور به صدور بیانیه‌ای شود که ما با نظام مخالف نیستیم و در جنگ نیز از آن حمایت می‌کنیم. این نوع فشارها موجب شد که روحانیت از جایگاه نظارتی خود فاصله بگیرد و در دو دلی قرار گیرد. اگر انتقاد کند، گفته می‌شود که نظام را تضعیف کرده است و اگر انتقاد نکند، گفته می‌شود که مردمی نیستند. متاسفانه این وضعیت باعث شد که روحانیت نتواند به جایگاه مناسب خود دست یابد. روحانیت باید بر حکومت نظارت داشته باشد، به ویژه که مقام معظم رهبری نیز در این زمینه بارها تاکید کرده‌اند.
نظارت فعال روحانیت در مسائل کشور
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید نجفی در ادامه افزود: در واقع روحانیت یک وظیفه اصلی در این عرصه دارد. فرض کنید که روحانیت نباید بی‌خبر باشد از اینکه سند بیست‌ساله کشور چگونه در حال اجراست. اما متاسفانه در تاریخ‌های مختلف، روحانیت از این مسائل کنار افتاده است. باید روحانیت به جایگاه خود بازگردد و وظیفه نظارتی خود را انجام دهد. این نظارت باید فعال باشد. یعنی نمی‌توان فقط زمانی که اشتباهی پیش می‌آید و همه مردم متوجه می‌شوند، واکنش نشان داد. نظارت باید به گونه‌ای پیش‌دستانه باشد تا از وقوع اشتباهات بزرگ جلوگیری شود.
روحانیت باید از آغاز انحرافات را شناسایی کند
این پژوهشگر مسائل راهبردی در سخنان خود بر لزوم نقش فعال و مسئولانه روحانیت در جامعه تأکید کرد و گفت: روحانیت باید اول صف باشد و تشخیص دهد که کجا انحرافات آغاز می‌شود و از همان ابتدا باید جلوی آنها را بگیرد. وی افزود که در حال حاضر، برخی از مردم ممکن است در مواجهه با مشکلات، واکنش‌های منفی و منفعلانه نشان دهند، در حالی که روحانیت باید از پیش هشدار دهد و نظارت خود را به‌طور جدی اعمال کند.
وی همچنین به لزوم نظارت فعال بر حکومت اشاره کرد و گفت که روحانیت باید به مسائل اقتصادی و اجتماعی آگاهی کامل داشته باشد و در صورتی که اسناد و مسائل جهانی به کشور تحمیل می‌شود، باید دقیقاً از آن مطلع شوند و اثرات آن را به علما و مردم منتقل کنند.
روحانیت نباید از مسئولیت‌های دینی خود عقب‌نشینی کند
حجت‌الاسلام والمسلمین نجفی در ادامه گفت: روحانیت باید در مسائل اقتصادی و اجتماعی به‌طور صحیح و منصفانه عمل کند و به مردم توصیه‌هایی چون قناعت و زهد را ارائه دهد. وی تأکید کرد که نباید به دلیل فشارهای اجتماعی، روحانیت از بیان مباحث دینی و اصولی خود دست بکشد، حتی اگر این اصول در موقعیت‌های خاص ممکن است مورد سوءتفسیر قرار گیرد.
وی افزود که وظیفه روحانیت است که به مردم یادآوری کند که قناعت و زهد در زندگی دینی اهمیت زیادی دارند و باید به این مسائل اهمیت داده شود تا از انحرافات اجتماعی جلوگیری شود.
نظارت نهادی باید ساختارمند و آگاهانه باشد
حجت‌الاسلام والمسلمین نجفی در بخشی از سخنان خود به اهمیت نظارت نهادی بر حکومت اشاره کرد و گفت: نظارت باید در چارچوب یک ساختار مشخص و با اشراف به مسائل مختلف کشور باشد. باید ابزارهایی مانند مترجمان و سخنگوی واحد برای ترجمه و انتقال اسناد مختلف به روحانیت وجود داشته باشد. همچنین بررسی آمار و اطلاعات توسط دستگاه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بدون چنین ساختارهایی نمی‌توان نظارت دقیقی داشت.
وی همچنین به مشکلات موجود در وضعیت فعلی اشاره کرده و ادامه داد: روحانیت باید نسبت به تحولات بین‌المللی و اسناد جهانی آگاهی داشته باشد و از ابتدا از پذیرش اسناد مخرب جلوگیری کند تا در آینده با فساد گسترده مواجه نشویم.
انتقاد از حکومت باید با شناخت دقیق شرایط باشد
حجت‌الاسلام والمسلمین نجفی در بخش دیگری از سخنان خود به تفاوت شرایط تاریخی و زمانی در نقد حکومت‌ها اشاره کرد و گفت: نقد حکومت‌ها باید با توجه به شرایط تاریخی و اجتماعی انجام شود. در دوران‌های گذشته، روحانیت به دلیل محدودیت‌های موجود قادر به ورود مستقیم به مسائل سیاسی نبود. اما امروز شرایط تغییر کرده است و باید از فرصت‌های موجود به درستی استفاده کنیم.
وی افزود: شجاعت امام خمینی (ره) در نقد حکومت شاهنشاهی و مواضع قاطع ایشان در برابر ظلم و فساد، نمونه‌ای از این نوع نقد است. امام همواره با استدلال و عقلانیت وارد مسائل می‌شد و این شیوه باید سرمشق ما باشد.
این کارشناس حوزوی در ادامه با اشاره به انفعال در انتقادهای اجتماعی گفت: بزرگترین مشکل این است که انتقادات باید بر مبنای اصلاح‌گری باشد. اگر فرض کنید یک شرکت حقوق کارگران را پرداخت نمی‌کند، آیا بستن خیابان و سنگ‌پرانی راه‌حل است؟ وی تأکید کرد که راه‌حل اصلی، بررسی علل ریشه‌ای مشکلات و ورود فعال به فرآیند اصلاحات است تا از پیچیده‌تر شدن شرایط جلوگیری شود.
وی در ادامه صحبت‌های خود از اهمیت رویکرد اصلاحی در حرکت‌های اجتماعی و رسانه‌ای سخن گفت: مهم است که به جای پیروی از احساسات و هیجانات لحظه‌ای، مسائل به‌صورت منطقی و هدفمند مورد بررسی قرار گیرند. در طول تاریخ، بسیاری از مرگ‌ها و حوادث دردناک به‌دلیل تصمیمات احساسی بوده است. وی تأکید کرد که روحانیون باید از هر گونه رسانه‌گرایی و تاثیرپذیری از جریان‌های زودگذر خودداری کنند.
حجت‌الاسلام نجفی در ادامه با اشاره به تجربه‌های گذشته، گفت که در حرکت‌های اصلاحی باید از زیرکی و دقت زیادی برخوردار بود. وی تاکید کرد که سخنان باید به گونه‌ای باشد که نه تنها به اصلاح منجر شود بلکه حریفان از آن سوءاستفاده نکنند و فضای اجتماعی را پیچیده‌تر نسازند.
مرجعیت در دوران پس از انقلاب با رویکرد سازشکارانه عمل نکرده است
در بخش دیگری از صحبت‌های خود، حجت‌الاسلام و المسلمین شریفی سوالی درباره مرجعیت در دوران پس از انقلاب مطرح کرد و افزود: آیا مرجعیت به سمت سازشکاری پیش رفته است؟ حجت‌الاسلام و المسلمین نجفی در پاسخ به این سوال با اشاره به آزادی و مجال بیشتر در دوران پس از انقلاب، تاکید کرد که مرجعیت نباید وارد فضاهایی شود که باعث تضعیف اصل اصلاحات و حرکت‌های اصلاحی شود.
وی تصریح کرد: حرکت اصلاحی باید بدون انفعال و با دقت و در نظر گرفتن موازین شرعی و عقلانی باشد. نباید به گونه‌ای عمل کرد که پس از مدتی گرفتار مشکلات جدید شویم. اصلاح باید در کانون توجه قرار گیرد.
در پایان، حجت‌الاسلام و المسلمین نجفی با تشکر از حضور در این بحث و اظهار امیدواری برای استمرار این گفتگوها گفت که این نوع مباحث نیازمند توجه و تلاش بیشتر است تا به بهبود وضعیت اجتماعی و سیاسی جامعه کمک کند. وی تاکید کرد که در این مسیر باید از حرکت‌های احساسی و غیرمنطقی دوری کرده و به اصلاحات واقعی و عملی پرداخته شود.